मनाची उदासिनता नाहीशी होण्यासाठी हाव हाव थांबण्यासाठी, सदैव शांती लाभ मिळण्यासाठी मानसपुजा श्रेष्ठ पुजा आहे. आज नवरात्रातील सातवी माळ, पंचांग दृष्ट्या किंवा खगोलशास्त्र दृष्ट्या आज अष्टमी सह सप्तमी आहे, म्हणजे आजची सप्तमी अधिक शक्तीशाली आहे. आजच्या सातव्या माळेच्या दिवशी सप्तशृंग निवासिनी, दुर्गामाता, महिषासुरमर्दिनी, म्हणून ओळखल्य जाणार्‍या सप्तशृंगी मातेचे स्मरण करावयाचे आहे. हे देखील श्री महाकालीचे म्हणजेच श्रीपार्वती मातेचे ज्ञानयुक्त, बुध्दियुक्त जीवांना सहन होईल असे सोज्वळ सुंदर स्वरूप आहे. सकृतदर्शनी दिसायला भयप्र, अत्यंत उग्र असे रूप की जे महिषासुराचा वध करतांना धारण केलेले होते. तरी सुध्दा ही देवी महालक्ष्मी सारखी शांत असुन भक्तांबद्दल तिचा मातृत्व भाव सदैव जागृत असतो.

सप्तशृंगी देवीची सगळी उपासना अत्यंत शुध्द असुन त्यात कोठेही मलिनता नाही. पण समाजात अनेक लोकांना या देवीपुढे बळी दिले जातात म्हणुन या उपासनेविषयी थोडी संशयीत मनोवृत्ती किंवा तिटकारा वाटतो. दृढभावात हे शक्य आहे परंतु मुळातच या देवीला बळी लागत नाहीत. हा कधीतरी होणारा प्रकार मनुष्य स्वभावाचा दोष आहे. यावर साधकांनी पूर्ण विश्वास ठेवावा.

तसेच सप्तशृंगीदेवी ही ज्ञानदेवांच्या घराण्याची कुलस्वामिनी असून विठ्ठलपंतांनी आणि निवृत्तीनाथ, ज्ञानदेव सोपान, मुक्ताई या चारही भावंडांनी येथे काही दिवस वास्तव्य करून साधना केली. याच चारही भावंडांनी समाधी घेण्याच्या आधी सप्तशृंगी मातेचे दर्शन घेतले असा नामदेवांच्या अभंगात उल्लेख आहे तो असा की

सप्तशृंगलागी केली प्रदक्षिणा ! आता नारायणा सिध्द व्हावे !!
मार्गी आदिमाया पूजिली आनंदि ! म्हणती धन्य मादी वैष्णवांची !!

पहिल्या सहा सात दिवसांनंतर घटावर उगवून आलेल्या धान्याचे शेंडे आपल्याकडे वळतात, व त्या शेंड्यांवरील जे बिंदू ते एक शक्ती आपल्या शरीरकडे फेकित असतात. तशीच क्रिया सातव्या चक्रावर होत असते. म्हणूनच शिव आणि शक्ती यांचीच उपासना सर्वश्रेष्ठ उपासना ठरते आणि ती ओळख सदगुरू करुन देत असतात. ब्रम्ह, शिव आणि शक्ति या पलीकडील ज्ञान ज्यांना प्राप्तझाले तेच दत्तात्रेय, म्हणून ते गुरूदेव योगी मच्छिंद्रनाथ आणि गोरक्षनाथ यांनी याच ज्ञानासाठी श्री सप्तशृंग निवासिनी समोर अनुष्ठाण केले. देवी प्रसंन्न झाल्यानंतर त्या नाथांना सर्व शक्ती प्राप्त झाल्या. त्यावेळी त्यांना शाबरी विद्याही मिळाली. खरा शब्द शाबरी विद्या नसुन शांभवी असाच आहे. जिवा शिवाची गाठभेट घालून देणे हेच त्या विद्येचे मुख्य कार्य आहे. याच्यातुनच पुढे नाथपंथ उर्जितावस्थेवला आला आणि त्या नाथपंथातूनच पूढे संतपरंपरा निर्माण झाली.

की सप्तशृंग निवासिनी या सातव्या चक्रावरील ही शिवशक्ती प्रसन्न व्हावी असे वाटत असेल तर मस्तकाच्या वर चार बोटं शिवलिंग आहे तेथे जवळ मातोश्री (शक्ती) आहेत, जवळच श्री गजानन आहे. मद्दतकात म्हणजे सहस्त्रदलकमलात पादुका आहेत, अशी कल्पना करून मानसपुजा करावी. माननसपुजा सर्वश्रेष्ट पुजा आहे. हिनपणाने आणि नामस्मरणाने देवतेला शरण जावे. म्हणजे क्डमीख्डत्वाची भावना नष्ट होईल आणि शारीरीक कर्मे निर्मळ, शुध्द, सात्विक होऊ लागतील. शरीरावर घाव पडणार नाहीत.

नाशिक पासुन चाळीस मैलावर वणी नावाच्या गावी सप्तशृंग असलेल्या पर्वतावरील एका कपारीत ही अष्टदश भुजांची जननी उभी आहे. वनस्पतींयुक्त अशा या पर्वतावरील ती स्वामिनी आहे. नवनाथांना प्रेरणा देणारी आदिशक्ती हीच आहे. म्हणूनच हिला क्डनाथपंथाची कुलस्वामिनीक्ड असे संबोधिले आहे. ह्या देवीला अठरा हात आहेत. पैकी नऊ हात नवनाथांची शक्ती आहे. उरलेल्या नऊ हातात नवसंग्रहांची शक्ती आहे. नऊ + नऊ म्हणजे अठरा (९+९=१८). अठरा म्हणजे एक आणि आठ . १८=१+८=९ म्हणजे पुन्हा नऊच. म्हणूनच नवमी युक्त अष्टमी असेल तर होमहवनाला योग्य तिथी मानली जाते. १ ते ९ पर्यंत एक आठाचा आकडा सोडला तर प्रत्येक आकड्याला गाठ आहे. आठाला मात्र नाही. ही आठवी अवस्था मातोश्रींच्या भेटीची आहे. सात गाठी सुटल्याशिवाय आठवी अवस्था प्राप्त होत नाही. अर्थांत तोवर माऊलीचे दर्शनही होत नाही. (आपल्या लग्नविधित सप्तपदी हाच अर्थ अभिप्रेत असतो) म्हणूनच सात शिखरे असलेल्या दुर्गम पर्वतराशीत मातोश्री बसल्या आहेत. असो, काल आपण षड्चक्र दर्शन पाहिले. आपल्या शरिरात एकूण चवदा चहे आहेत. यचेग धारकांना फक्त सहाच चहे ज्ञात आहेत. बाकीची उपचक्रे आहेत. ती भाव अवस्थेमधील आहेत. ही गुंतागुत किंवा हे कार्य घड्याळातील चक्राप्रमाणे एकमेकात गुंतून आणि एकमेकांवर अवलंबून राहून चालले असते. चक्र म्हणजे पुंजके, अध्यात्मिक भाषेत पुंजक्यांनाच चक्र अशी संज्ञा आहे. या चक्रांना चावी देण्याचे कार्य सदगुरूंकडून होत असते. सदगुरूंनी चावी दिली की शरीरातील पंचवायु कार्यान्वित होऊन ही चहे घड्याळातील चक्राप्रमाणे आपोआप फिरून एक अवस्था होईल.